مدرسه علمیه حضرت خدیجه (علیهاالسلام) تهران

نكات تفسيري جزء چهارم

لن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ ﴿۹۲﴾ انسان زماني داراي ايمان واقعي و شخصيت نيكو كار مي شود كه بخاطر خدا از علاقه شديد و عشق خود صرفنظر كند تاكيد آيه بر انفاق نشان مي دهد كه براي رسيدن به “برّ” انفاق مهمترين ركن است . آنوقت براي ايجاد اخلاص در انفاق فرمود: خدا عليم است و هر چيزي را كه در راه خدا انفاق مي كنيد چه كم و چه زياد خواه مورد علاقه باشد يا نه همه را خدا آگاه است و پاداش مناسب مي دهد.

تِلْكَ آيَاتُ اللّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَمَا اللّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِينَ ﴿۱۰۸﴾ وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ ﴿۱۰۹﴾ سه دليل براي عدم صدور ظلم از خدا ذكر مي كند 1- ظلم يعني تصرف در ملكديگران اما هر آنچه در آسمانها و زمين است از آن اوست . 2- كسي بهديگري ستم مي كند كه محتاج چيزي باشد كه ندارد اما خدا غني و بالذات و مالك همه هستي است . 3- ظلم درباره كسي مفهوم داردكه بخواهند بدون رضايت او كاري را انجام دهند و او نيز در مقام مقابله و انتقام مرتكب ستمي بشود اما وقتي تمام امور هستي از آغاز تا پايان به او بر مي گردد و كسي نمي تواند بدون اجازه اش كاري صورت دهد پس صدور ظلم از ناحيه او ممكن نيست.

بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ ﴿۱۲۵﴾ اين سنت خداست كساني را كه به او توكل مي كنند ياري دهد. لازمه توكل اول صبر كردن بر خواهشهاي نفس است و دوم تبعيت از فرمان خدا پس اگر الان (جنگ احد) نيز صبر پيشه كنيد و تقوي بورزيد و دشمنان بظاهر قوي هم با شتاب بر شمابتازند تا هر چه زودتر نابود تان كنند باز خدا شمارا با پنج هزار فرشته كه نشانه مخصوصي دارند ياري خواهد كرد.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۱۳۰﴾ روش آموزش قرآن در موضوعات مختلف : اول اصول عملي را با بيان كوتاه و رسا بيان مي كند دوم امر مي كند طبق آن اصول عمل شو.د سوم اعمال را تجزيه و تحليل كرده ،موارد نقص و اشتباه و نيز صحيح و كامل را نشان مي دهد و چهارم نسبت به اشتباهات پند و اندرز داده و اعمال درست را مورد تمجيد و تشويق قرار مي دهد. از طرف ديگر در مبارزه با انحرافات ريشه دار اجتماعي ، روش تدريج توام با زمينه سازي را به كار مي گيردبنحوي كه پس از بوجودآمدن آمادگي قانون بصورت صريح بيان مي شود . تحريم ربا طي چهار مرحله عمل شد 1- در آيه 39 روم فرمود ممكن است از ديدگاه افراد كوته بين، ثروت ربا خواران را از راه ربا افزايش يابد اما در نزد خدا چيزي بر آن افزوده نمي شود بلكه زكات و انفاق خالصانه است كه سبب افزايش سرمايه ها مي شود 2- در نساء161 ضمن انتقاد از عادات زشت يهود رباخواري را از عادات ناپسند آنها معرفي مي كند 3- در اين آيه بطورصريح نوعي از ربا را تحريم مي كند 4- سرانجام در سوره بقره آيات 278و275 هر گونه ربا خواري را بشدت ممنوع مي كند و آن را در حكم جنگ با خدا ذكر مي كند

آَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّهِ كَمَن بَاء بِسَخْطٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿۱۶۲﴾ قرآن بسياري از حقايق ديني اخلاقي و اجتماعي را در قالب سئوال مطرح ميكند تا شنونده با اختيار خود پاسخ را از بين طرفين مسئله برگزيند . اين روش اثر عميقي در برنامه هاي تربيتي دارد زيرا معمولاً انسان به افكار و برداشتهاي خويش نسبت به مسائلمختلف بيش از هر چيز اهميت مي دهد. هنگامي كه مسئله اي بصورتقطعي طرح مي شود انسان مقابل آن مقاومت مي كند چون آن را افكار بيگانه مي‌داند اما اگر بصورت سئوالي مطرح شود و پاسخ از درون فرد بيرون بيايد آن وقت آنرا خودي دانسته و هيچ مقاومتي در پذيرش آن به خرج نمي دهد . اين طرز تعليم مخصوصاًدر برابر افرادلجوج و كودكان موثرتر است آيه با طرح اين سئوال مي خواهد مومنين را به پيروي از رضايت خود و پرهيز از آنچهموجب غضبش است دعوت كند.

أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُم مُّصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِندِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۶۵﴾ براي تسكين اندوه مسلمانان بعد از جنگ احد سه نكته راگوشزد مي كند 1- اگر به شما در جنگ احد مصيبتي رسيد نبايد نگران باشيد زيرا در مجموع دو جنگ بدر و احد، شما دو برابر به آنها مصيبت وارد ساختيد 2- گفتيد از كجا اين مصيبت دامن ما را گرفت؟بگو علل اين مصيبت را در وجود خودتان جستجو نماييد اگر با فرمان پيامبر مخالفت نمي‌كرديدو سنگرهاي حساس را رها نمي ساختيد و سپس پا به فرار نمي گذاشتيد قطعاًبه اين مصيبت دچار نمي شديد. 3- شما نبايد از آينده نگران باشيد چون خدا بر هر چيزي تواناست و اگر نقاط ضعف خود را جبران كنيد مشول هدايت و حمايت او مي‌شويد

إِنَّمَا ذَلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءهُ فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿۱۷۵﴾ آيه از معدود مواردي است كه كلمه شيطان را به انسان اطلاق مي كند يعني آنهايي كه مسلمانان را از لشگر قريش مي ترسانند شيطانندو كساني تحت تاثير قرار مي گيرند كه پيرو شيطان باشند و مومنان به هيچوجه متاثر نمي شوند زيرا اصولاًايمان به خدا با ترس از غير خدا ناسازگار است بعيارت ديگر هر جا ايمان نفوذ كند شجاعت نيز همراه آن نفوذ مي كند چون وقتي خدا ولي و سرپرست انسان شد هر نيروي ديگري در مقابلش به حبابي توخالي مبدل مي شود كه نمي تواند كمترين وحشتي را در دل مومنان ايجاد نمايد.

وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ ﴿۱۷۸﴾ اين همان آيه ايست كه زينب كبري (س) در شام به آن استدلال كرد و يزيد ملعون را رسوا ساخت. از قرآن استفاده مي شود خدا افراد گنهكاري را كه مرتكب خطاي زيادي نشده اند و شايستگي هدايت را دارند بوسيله زنگهاي خطر مشمول لطف خود مي كند اما آنهايي را كه غرق گناهند به حال خود رها مي سازد تا استحقاق حداكثر مجازات را پيدا كنند.

وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَن يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلّهِ لاَ يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُوْلَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ ﴿۱۹۹﴾ آيه از اقليتي از اهل كتاب سخن مي گويد كه واجد پنج ويژگي هستند 1- از جان و دل به خدا ايمان دارند 2- به آنچه بر مسلمانان نازل شده ايمان دارند 3- به آنچه كه بر خودشان نازل شده نيز ايمان دارند بهمين علت به پيامبر ايمان آوردند زيرا نشانه ها و بشارت ايشان را در كتاب خود خوانده بودند4- در برابر فرمان خدا خاشعند لذا اسير تعصبات جاهلانه يا نژاد پرستانه نيستند هرگز آيات الهي را به بهاي ناچيزي نمي فروشند و براي حفظ موقعيت و كسب درآمد آيات خدا را كتمان يا تحريف نمي كنند

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۲۰۰﴾ يك برنامه چهار ماده اي را براي مومنين ارائه مي كند: 1- ايستادگي و صبر در برابر حوادث و صبر در طاعت خدا و صبر بر معصيت 2- در برابر دشمنان بطور جمعي صبر و. استقامت كنيد زيرا قدرت و نيروي اين صبر از صبر فردي بيشتر است 3- مسلمانان موظفند چه در حال رفاه و چه سختي خصوصاً در مقابل دشمنان نيروهاي خود را در پرتو تعاون و همكاري روي هم بريزند و به اين ترتيب نقائص جامعه را اصلاح كرده تا به سعادت دنيا و آخرت برسند 4- تقوي پيشكنيد چون مانند چتري صبر ،مصابره و مرابطه را در بر مي گيرد.

وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا ﴿۴﴾حق مسلم زن اينست كه مهريه اش را همانند يك بدهي بطور كامل بپردازيد . اما قرآن به حاكميت محبت در خانواده اهميت مي دهد و نمي خواهد در زندگي زنا شويي تنها مقررات خشك حاكم باشد لذا فرمود:اگر زنان با رضايت كامل و دلخواه خود خواستند مقداري از مهرشان را ببخشيد براي شما حلال و گوارا است.